Dit artikel is eerder gepubliceerd in Echo's van zes dorpen, uitg. juli 2005, pp. 11-23
VOORLOPIG MET ILLUSTRATIES VAN BEPERKTE KWALITEIT
Door
G.A.W. van der Schouw.
We
vervolgen onze rondwandeling door de Dorpsstraat van Renkum bij Café van Wamel,
Dorpsstraat nummer 2. Daar ging ’s zaterdags na werktijd vanaf de
"Jufferswaard" en 's zondags na de hoogmis menigeen een
hartversterkertje halen. Op nr. 4 zat Paul Verhoef met sigaren van allerlei
merken zoals Schimmelpenmnck, Hofnar, Panter, Willem 11 enz. en niet te
vergeten de rooktabak van Friese Herenbaai, Rode Ster en vooral de pruimtabak
B.K. die favoriet was bij opa van der Schouw. Toen Paul Verhoef er mee stopte,
kwam daarin de groentezaak van de fam. Klomp, met verschillende kinderen, waarvan
ik me nog Jan en Gijsje herinner.
Op
nr. 6 zat dameskapsalon Bouwman (voorheen Remmerden), die de dames voor het
weekend weer aan een net kapsel hielp. Naast de kapper op nr. 8 de winkel en op
nr. 10 de smederij van W.G. Jansen "de smid". Daar heb ik goede
herinneringen aan, omdat ik vaak een babbeltje maakte met zijn zoon Henk en
zijn dochter Miep. Deze had een goede zangstem. Ook had ik een keer, met het
sleetje rijden vanaf de schoolweg (Don Boscoweg) richting Dorpsstraat zo'n snelheid,
dat ik de Dorpsstraat over vloog en in de smederij van Jansen belandde, waarop
Jansen me vroeg: "Kom jij me helpen vriendje?" Ik wist op dat moment
geen antwoord.
Dan
had je op nr. 12 Henk Kaal, een grote stevige man die een manufacturenzaak
dreef en op nr. 14 zat de vishandel van de fam. Rijsemus, met de zonen
Godefried, die later een viszaak had in de Veerstraat in Wageningen, Hans de
middelste van de jongens en Joost de jongste, die later vertegenwoordiger werd
bij een autobedrijf in
Wageningen. Van de dochters van de familie herinner ik me nog Mien en Grada.
Daarna
kwam de bekende kruidenier Jantje J. Jacobs, met op nr. 16 de winkel en op nr.
18 het woonhuis. Deze man bedacht altijd voor zijn winkeletalage iets leuks
b.v. tegen de paastijd een elektrische springende haas of een bewegende kip met
eieren erom heen en in december een elektrische spoortrein, die door de hele
etalage liep, waarvan
ik uren kon genieten. Prachtig vond ik dat!
Niet
te vergeten de fietsenmaker Jan Lentjes op nr. 20, die alles wat krom was recht
wist te maken, desnoods met behulp van hamer en tramrails! En op nr. 22 had je
Deci v. d. Burg, de bakker, naar ik meen met 2 zonen, Dick en Cor. De winkel
lag gelijk met de Dorpsstraat en werd bediend door Mw. v.d. Burg - Maters,
terwijl de bakkerij onder het woonhuis en de winkel was. Tussen nr. 20 en 22 was
ook nog een open ruimte waarop een loodsje tegen nr. 20 was aangebouwd, bestemd
voor opslag van de takkenbossen. Deze werden gebruikt voor het stoken van de
bakoven van de bakkerij. In de bakkerij stond een lange tafel waarop het deeg
in bakvormen werd gedaan.
Nr.
24 was het woonhuis dan de fam. Maters, de schoonouders van bakker v. d. Burg.
Het was n.l. een dubbel blok d.w.z. dat de nrs. 22 en 24 onder één kap vielen.
Naast nr. 24 lag een steegje.
Daarna
volgde een blokje van 3 winkel - woonhuizen met de nrs. 26-28-30. Op nr. 26
bedreef Willem Heij zijn sigaren en sigarettenhandel. Op nr. 28 zat het café
van A.H. Leeuwis of te wel Bart Leeuwis, die daar de scepter zwaaide. In dat
café werd éénmaal per jaar en wel op 5 oktober door opa van der Schouw met zijn
3 zonen de
verjaardagsborrel genuttigd. In dat pand werd later de apotheek "Renkum"
gevestigd! En op nr. 30 hadden we dan de kapper Eduart de Jong, waar op
woensdagmiddag de kinderen voor één dubbeltje geknipt werden.
Na
weer wat tussenruimte kwam een blokje van 2 woonhuizen met de nrs. 30a en 32.
Mw. Emmen - Stroucken had op nr. 30a een winkeltje in souvenirs en beelden voor
katholieke gezindten, terwijl op nr, 32 dhr. H. Staring onder zijn huis een meubelmakerij
had. Na nog wat tussenruimte en tevens wat verder van de Dorpsstraat afgelegen
had je dan de nrs. 34 en 34a.
Op
nr. 34 woonde Mw. Franken. Daar stond ook nog de oude dorpspomp, die vroeger
werd gebruikt voor mens en dier, terwijl op 34a de "vrachtrijders"
van dhr. Pluim hun bedrijf uitoefenden. De nrs. 34 en 34a zijn omstreeks 1941
afgebroken en op de opengevallen plek is in de jaren 1945-1947 een noodwinkel
geweest in kruidenierswaren. Dan wat ruimte waarop villa "Margaretha" stond en nog steeds
staat, waarmee ik mijn verhaal begon bij de belichting van het zuidelijke
gedeelte van de Dorpsstraat.
Om
de wandeling rond te maken wil ik nog even terug naar de hoek van de Melkdam en
de Dorpsstraat. Vanaf de Melkdam gezien, kon je dan ook rechtstreeks op de
Utrechtseweg kijken, alwaar je dan in oostelijke richting tot de bocht bij het
klooster (21, zie kaart op pagina 14 en 15) van de zusters deze weg kon volgen.
Vanuit die bocht gaan we terug in westelijke richting, dan had men tussen het klooster
en de Schoolweg nog een geel gesausd huis van 2 onder één kap, waarvan aan de
oostzijde de familie Emmen woonde en aan de westzijde de familie Gerritsen.
Hierna kwam de Schoolweg en dan een dubbele woning (22), waarvan aan de
oostzijde de familie Harten woonde. Dit huis werd op 18 september 1944 door
oorlogshandelingen
zwaar beschadigd. Daar vonden tijdens herstelwerkzaamheden de schilder Emmen
uit de Dorpsstraat en zijn zoon Theo de dood. Aan de westzijde van de dubbele
woning bij de Schoolweg woonde het hoofd van de Ned. Herv. School, meester
Schuurman, ook "het krielhaantje" genoemd. Daarna de naar achter gelegen
Ned. Herv. School met een schoolplein ervoor dat tot aan de Utrechtseweg
reikte,
waar de ''Wilhelminalinde" (23) met het fraaie smeedijzeren hekwerk er
omheen het schoolplein sierde.
Afbeelding Pagina 14 en 15: Detail van een luchtfoto uit 1944 van het dorpscentrum van Renkum waarop bovenstaande huizen staan aangegeven. (Bron: Collectie G.A. W. van der Schouw, W. U.R.).
De
complete route:
Nr.1
Nr.2
Nr.3
Nr.3a
Nr.4
Nr.5
Nr.6
Nr.7
Nr.8
Nr.9
Nr.10
Nr.11
Nr,12
Nr.13
Nr.14
Nr.15
Nr.16
Nr.17
Nr.18
Nr.19
Nr.20
Nr.21
Nr.22
Nr.23
Nr.24
Nr.25
|
A’dorpsstraat 5
Kerkstraat
Dorpsstraat
Dorpsstraat
Veerweg
Veerweg
Veerweg
Veerweg
Veerweg
Zomerdijk
Zomerdijk
Zomerdijk
Melkdam
Melkdam
Zomerdijk
Zomerdijk
Zomerdijk
Melkdam
Melkdam
Melkdam
Melkdam
Utrechtseweg
Utrechtseweg
Utrechtseweg -
Utrechtseweg -
Dorpsstraat
Dorpsstraat 3+5+7
|
winkel slager D. v. Beek (woonh. A’dorpsstr.5a)
Ned. Herv. Kerk
villa "Margaretha"
kruising Veerweg / Kerkstraat
kruising chloorbeek
kruising fabrieksspoor
luchtspoor (kolentran sport)
Veerhuis
Veerkop - loswal
zandplaat (ten oosten v. d. Veerkop)
zwembad
schuit van Stef v. Wamel
boerenhuis Ariëns (ovenbaas)
stulpje de Bruijn (stalknecht)
steenoven "Jufferswaard"
ligplaats rivierschepen
zanddroger dhr. Gerritsen
ijsbaan IJsvereniging "Vooruit"
drooghutten "Jufferswaard"
eindpunt klei-opslag "Jufferswaard"
schippersbeurs Jan v. Wamel
Klooster "St. Maria"
woning familie Harten
"Wilhelminalinde"
(Ned.Herv.School)
kerkplein R.K. Kerk nr.153
kerkplein en pastoie nr. 1
huize "Frisia"
|
*
**
***
|
Groenedaalseweg 73
Achterdorpsstraat 3
Bergerhof 9
|
Geboortehuis Gradus v.d.Schouw, 1866
Geboortehuis J.Th.v.d.Schouw, 1904
Geboortehuis G.A.W. v.d.Schouw, 1928
|
Afbeelding:
Op deze kaart nog enige bijzonderheden in de omgeving van Renkum met o.a. De
Kortenburgse-, Molen-, en Heelsumsebeek, de steenfabrieken en het oude veer. (Kaart:
Collectie G.A.W. van der Schouw).
(16) (17)
Naast
de school stond "Ons Huis" dat bewoond werd door de familie de Leeuw,
met parallel aan dat schoolplein een lange voortuin, die ook tot aan de
Utrechtseweg reikte. In deze voortuin staat nu dichter naar de weg toe een
woning.
Vervolgens
had men een dubbele woning die bewoond werd door de familie Luyks, waar nu de
"antiek"-handel van de fa. Bregman is gevestigd. Naast de oprit van
de fa. Bregman een woning die bewoond werd door de gezusters Remmerden.
Dan
kreeg je woning nr. 149 met daar achter de garage van Herman Termaten, met aan
de westzijde van het woonhuis een brede oprit naar de garage toe.
Hierna
volgde villa "Lemgo" op nr. 151, waarin veel verenigingen van
"roomse" zijde vergaderden. De ingang was aan de westzijde van de
villa aan het kerkplein van de R.K. Kerk.
De
R.K. Kerk stond (staat) wat verder van de weg af, met een groot kerkplein (24)
ervoor, dat tot aan de Utrechtseweg reikte. De nummering van de kerk was en is
nog steeds nr. 153. Op het kerkplein is in de vijftiger jaren een monument
opgericht ter nagedachtenis
aan de jongens uit de R.K. gemeenschap die gesneuveld zijn in de strijd om het
behoud van Indonesië 1945-1950, te weten Anton van Kesteren, Dolf Verstegen en
Piet Jacobsen. Later zijn ook de namen van de andere gesneuvelde jongens uit Renkum
op de gedenkplaat van het monument geplaatst n.l. H. Blauw, T. van Gelder, G.A.
Welle en D. Schenkhof.
Het
kerkplein was aan de straatzijde afgebakend met 2 pilasters, waarin scharnieren
waren bevestigd en aan die pennen hingen witgeschilderde houten hekken, die
tijdens processies werden gesloten.
Tevens
liep langs de straatzijde naar de oostzijde tot de oprit van de garage van
Herman Termaten en naar de westzijde tot en met de pastorie een stenen muur met
daarop een ijzeren hekwerk gemonteerd. De ingang van de R.K. pastorie lag aan
de oostzijde van het kerkplein.
Tussen
de panden van garage Termaten en de pastorie lag in 1936 de tramrails met een
bocht vanuit de Utrechtseweg in westelijke richting het dorp in. In die bocht
had de rail een binnen keerrug waardoor het regenwater er vaak zand in spoelde,
waar in het voorjaar de hagedisjes zich heerlijk in het zand koesterden.
Zo
nam ik ook een keer een hagedisje mee naar school en zette hem in het
klaslokaal bij mijn bank op de grond. Binnen de kortste keren was het raak,
want dat beestje bleef niet op zijn plaats zitten en ik kon verdwijnen met mijn
vriendjes, omdat dit niet op prijs werd gesteld. En dat heb ik toen geweten!
Aan
de westzijde van de pastorie liep een “eigen weg”. Nu is dat de Don Boscoweg
die vanaf de Dorpsstraat langs de Don Boscoschool, toen de R.K. Jongensschool, loopt.
Deze eigen weg behoorde bij de pastorie. Voorbij deze weg kregen we huize
"Frisia" (25) waar aan de oostzijde van het pand J.Th. ofwel Jo v.
Swaay woonde. Hij was de koster van de R.K. Kerk. Aan de westzijde woonde de
familie Jan Peelen met hun twee dochters, Doortje en Bertha. Hun voordeur mondde
uit in het steegje dat naar de huizen van de Achterdorpsstraat nr.l en 3 liep,
waar de familie v.d. Schouw woonde. Dat steegje werd gevormd door de westzijde
van huize "Frisia" en de slagerswinkel van de familie D. v. Beek.
Deze was nog genummerd als Dorpsstraat
nr.7.
Vroeger liepen de nummers iets anders n.l. huize "Frisia" had de nrs.
3-5-7 en had de ingangen: oost = nr. 3; zuid = nr. 5; west (steegje) = nr. 7;
ingang zuid is later vervallen en men heeft de nummering opgeschoven. Van
hieruit ben ik ook met mijn verhaal begonnen!
Ik
wil de roots vanuit mijn geboortedorp niet verloochenen en wat ik heb meegekregen
aan liefde voor de natuur en railvervoer. Ik heb nog steeds bewondering voor
Wes Beekhuizen zoals hij ons dorp en de natuur beschrijft in zijn prachtige
boek "Groen was mijn dorp" uit 1973, waaruit ik nog verschillende
herinneringen ophaalde over dingen die er omstreeks 1938 nog waren en nu
veranderd of verdwenen zijn.
Afbeelding:
Plan herstel van het perceel Achterdorpsstraat 5 te Renkum (1945). (Kaart:
Collectie G.A.W, van der Schouw).
Afbeelding:
"Schouwburcht", 1903 t/m 1945, Achterdorpsstraat nummer 3 te Renkum.
(Foto: Collectie G.A. W. van der Schouw).
Het
leeftijdsverschil tussen hem en mij is nog altijd 24 jaar, maar ik hoop toch
dat ik op deze manier mijn steentje heb kunnen bijdragen aan de historie van
ons mooie dorp.
Ik
vind het nog altijd jammer, dat het railvervoer in onze zuidwest hoek van de
Veluwe niet zo spaarzaam is bedeeld, wat veel behoud van de natuur had
betekend!
Toen
de elektrische tram van Arnhem via de Veluwezoom naar Utrecht, in 1937, werd
opgeheven, vond ik dat als kind maar niks, dat er bussen gingen rijden. Als ik
met opa mee mocht naar het stortveld van de papierfabriek, dan keek ik uit naar
het trammetje met stortvuil dat bestuurd werd door Chr. Versteeg; dat was in
ieder geval een tram!
Afbeelding:
Familie G. van der Schouw. Deze foto is genomen tegen de achterzijde van het
slachthuis van slagerij Joost de Wit resp. Dirk van Beek. Op de foto in het
middenstaand, zoon Johan die zijn verplichting aan 'de Nationale Militie'
vervulde. Foto uit 1924. (Collectie G.A. W. van der Schouw).
Het
vervoer zat ook wel in de familie, nl. ca. 1850 was Jan v.d. Schouw
vrachtrijder en bierdrager; ca. 1900 was opa, Gradus v.d. Schouw (*) schipper
in zand en steen; ca. 1936 trouwde een dochter van opa, Marie, met schipper
L.A. Wennekes; ca. 1925 wilde mijn vader, Jo v.d. Schouw (**), chauffeur
worden, maar wegens familieomstandigheden lukte hem dat niet en ondergetekende
(***) was altijd al gecharmeerd van railvervoer en ging vanaf ca.1948 vaak op
de fiets naar mijn vriend in Ede, waar we naar het station Ede -Wageningen
gingen om daar de treinen en stoomlocomotieven te bestuderen. Later, omstreeks
1954, ben ik nog met Wim v. Kesteren, (hij woonde aan de zandweg nabij de
Hogenkampseweg) gestationeerd geweest op het NS-depot in Arnhem. Daar reden we
als leerling-machinist op stoom naar Winterswijk in het personenvervoer en het
goederenvervoer. Dat gebeurde ook in "Het Broek" te Arnhem of in
"De Aam" te Eist. Het was hard werken, maar ik deed het met plezier,
Vooral als ik met machinist Evert Mulder, Wim v. Barneveld of Joling op de
locomotief nr. 3742 de rit Arnhem / Winterswijk ging maken via Zevenaar en Doetinchem
door het boeiende Achterhoekse landschap, was dat
voor
mij het einde! De locomotief nr. 3742 werd gesloopt op 18 juli 1957 bij de fa.
Simons te Rotterdam.
Inmiddels
was ik getrouwd en heb i.v.m. de gezondheidstoestand van mijn echtgenote en op
medisch advies het besluit genomen om hiervan af te stappen, Hoewel het heimwee
naar het railvervoer altijd is gebleven. De tijden veranderen en daar ontkomt
niemand aan. Zelfs de NS niet, want daar werd in 1958 het stoomgedeelte opgeheven!
Het
railvervoer en het gevoel voor de natuur heb ik in mijn geboortedorp leren
ontdekken en draag dit nog altijd met mij mee. Ik hoop hiermee een kleine
bijdrage te hebben geleverd aan de historie over mijn jeugd in het mooie Renkum
aan de Rijn aan rand van zuidwest Veluwe!
Geboorteplaatsen:
(*)
Groenendaalseweg 73 - G. v.d. Schouw (1866)
(**)
Achterdorpsstraat 3 - J. Th, v.d. Schouw (1904)
(***)
Bergerhof 9 - G.A.W. v.d. Schouw (1928)
Bronnen:
•
Groen was mijn dorp, van Wes Beekhuizen
•
Speciale Collecties, Bibliotheek Wageningen U.R.
•
Foto-overzicht Dorpskern Renkum, 3147 106G 2816 12 SEP 44F/36//541 SQDN
